ربات ایرانی؛ از افتخارات ملی تا رقابت با غول‌های جهانی رباتیک

رباتیک به یکی از مهم‌ترین عرصه‌های فناوری در دنیای امروز تبدیل شده است. از کارخانه‌های خودروسازی گرفته تا بیمارستان‌ها و حتی منازل، ربات‌ها در سراسر جهان در حال انجام کارهایی هستند که زمانی فقط در داستان‌های علمی‌تخیلی می‌دیدیم. بر اساس گزارش فدراسیون بین‌المللی رباتیک (IFR)، تا سال ۲۰۲۳ به طور میانگین ۱۶۲ ربات صنعتی به ازای هر ۱۰ هزار کارگر در کارخانه‌های جهان فعال بوده‌اند​. این رقم در هفت سال دو برابر شده و نشان‌دهنده سرعت شگفت‌انگیز رشد رباتیک است. در کشورهایی مثل کره‌جنوبی، تراکم ربات‌ها حتی بیشتر است؛ کره با ۱۰۱۲ ربات به ازای ۱۰هزار نفر، بالاترین سطح اتوماسیون صنعتی را دارد. این اعداد به‌خوبی جایگاه رباتیک در جهان را نشان می‌دهند. در این میان، ربات ایرانی به عنوان نمادی از پیشرفت داخلی، توجه‌ها را به خود جلب کرده است. ایران نیز تلاش می‌کند در مسیر توسعه رباتیک همگام با جهان حرکت کند. ربات انسان‌نمای پیشرفته‌ای مانند سورنا ۴ که توسط پژوهشگران دانشگاه تهران ساخته شده، نمونه‌ای از دستاوردهای ملی در این حوزه است​. این مقاله به بررسی تاریخچه، دستاوردها، چالش‌ها و آینده ربات‌های ایرانی می‌پردازد و جایگاه ایران را در نقشه جهانی رباتیک با نمونه‌هایی مانند شرکت Unitree Robotics مقایسه می‌کند.

تاریخچه رباتیک در ایران و نقش دانشگاه‌ها

۱. آغاز راه با پروفسور کارو لوکاس

تاریخچه ورود ایران به عرصه رباتیک به چند دهه قبل بازمی‌گردد. یکی از چهره‌های برجسته در این حوزه، پروفسور کارو لوکاس بود که از وی به عنوان “پدر علم رباتیک ایران” یاد می‌شود. او استاد دانشگاه تهران و دانش‌آموخته دانشگاه برکلی بود و در زمینه هوش مصنوعی و سیستم‌های کنترلی پیشگام محسوب می‌شد. تلاش‌های وی و همکارانش در دهه‌های ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ (۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ میلادی)، شکل‌گیری نخستین هسته‌های پژوهشی رباتیک در دانشگاه‌های ایران را به همراه داشت. دانشگاه‌های معتبری نظیر دانشگاه تهران، صنعتی شریف، امیرکبیر و آزاد قزوین نیز به تدریج آزمایشگاه‌های رباتیک راه‌اندازی کردند و بدین ترتیب، نسل جدیدی از متخصصان رباتیک در ایران پرورش یافت.

۲. مسابقات بین‌المللی و شکوفایی استعدادها

از اوایل دهه ۱۳۸۰، تیم‌های دانشجویی ایرانی با حضور موفق در رقابت‌های رباتیک بین‌المللی مطرح شدند. مسابقات روبوکاپ (RoboCup) بستری بود که نام ایران را در میان برترین تیم‌های جهان مطرح کرد. تیم MRL دانشگاه آزاد قزوین یکی از پیشگامان این مسیر بود و در سال ۲۰۱۹ موفق شد ۵ عنوان قهرمانی را در مسابقات جهانی RoboCup سیدنی از آن خود کند.
این حضور پررنگ، به تدریج مسابقات ملی از جمله IranOpen را نیز تقویت کرد؛ رویدادی سالانه که میزبان صدها تیم داخلی و خارجی بوده و بستری برای ارائه تازه‌ترین دستاوردها و ایده‌های رباتیک فراهم می‌کرد. موفقیت تیم‌های دانشجویی و دانش‌آموزی ایرانی در رقابت‌های جهانی، از جمله کسب مقام دوم در رقابت RobotChallenge 2024 در پکن و دستیابی به ۱۷ جایزه در مسابقات جهانی ربات‌های FIRA در برزیل در سال ۲۰۲۴، گواهی دیگر بر ظرفیت بالای کشور در این عرصه است.

۳. ربات سورنا: نقطه عطف رباتیک پیشرفته ایران

یکی از مهم‌ترین نقاط عطف در تاریخچه رباتیک ایران، توسعه ربات‌های انسان‌نما در مراکز دانشگاهی است. در سال ۱۳۸۷ (۲۰۰۸ میلادی)، پژوهشگران دانشگاه تهران از نخستین ربات انسان‌نمای ایرانی با نام سورنا ۱ رونمایی کردند. گرچه حرکات این ربات در ابتدا ساده بود، اما آغازگری برای پروژه‌ای بزرگ محسوب می‌شد.
نسل‌های بعدی – سورنا ۲ در سال ۱۳۸۹، سورنا ۳ در سال ۱۳۹۴ و سورنا ۴ در سال ۱۳۹۸ – هر بار با قابلیت‌های پیشرفته‌تر معرفی شدند. سورنا ۴ اکنون توانمندی‌هایی نزدیک به ربات‌های مطرح جهانی دارد و به گفته سازندگانش، نمادی از پیشرفت فناوری ایران به شمار می‌رود.

انواع ربات‌های ایرانی

طی سال‌ها، متخصصان ایرانی انواع گوناگونی از ربات‌ها را برای کاربردهای مختلف طراحی کرده‌اند. در این بخش، به مهم‌ترین دسته‌های ربات‌های ایرانی و نمونه‌های شاخص هر کدام می‌پردازیم:

ربات‌های امدادگر و خدماتی

کشور ما به دلیل مخاطرات طبیعی مانند زلزله، نیاز مبرمی به ربات‌های امدادرسان دارد. خوشبختانه محققان و مخترعان جوان ایرانی در این زمینه دستاوردهایی داشته‌اند. برای مثال، گروهی از جوانان پس از زلزله کرمانشاه ایده‌ی یک ربات هوشمند جستجو و نجات را مطرح کردند و آن را به مرحله ساخت رساندند​. این ربات امدادگر ایرانی در مسابقات آمریکا، سنگاپور، اوکراین و کره‌جنوبی جوایزی کسب کرد و توانست توجه‌ها را به خود جلب کند. چنین رباتی می‌تواند در عملیات نجات پس از زلزله وارد مناطق خطرناک شود، آوار را کنار بزند و به جستجوی افراد گیر‌افتاده بپردازد، کاری که برای انسان بسیار پرخطر است. علاوه بر این، تیم‌های دانشجویی ایران در لیگ امداد روبوکاپ حضور فعالی داشته‌اند و سناریوهای رباتیک نجات را در محیط‌های شبیه‌سازی شده تمرین کرده‌اند. نتیجه این تلاش‌ها تربیت نیروهای متخصص و توسعه نمونه‌های اولیه ربات‌های امدادگر بوده است که در صورت تأمین بودجه و حمایت، می‌توانند به محصولاتی عملیاتی تبدیل شوند. برای نمونه، در پژوهشگاه فضایی ایران نیز طرح‌هایی برای ربات‌های آتش‌نشان و امدادگر در سوانح صنعتی در دست بررسی است که می‌تواند در آینده به تولید داخلی این گونه ربات‌ها منجر شود. هرچند هنوز ایران به سطح کشورهایی مانند ژاپن یا آمریکا در داشتن ربات‌های امدادگر پیشرفته نرسیده، اما تلاش‌های انجام شده نشان می‌دهد پتانسیل این حوزه در داخل کشور وجود دارد.

ربات‌های صنعتی

 ربات‌های صنعتی بازوی توانمند اتوماسیون در کارخانه‌ها هستند. در ایران با رشد صنایع خودروسازی، نفت و گاز و الکترونیک، نیاز به ربات‌های صنعتی بیش از پیش احساس شده است. اگرچه بخش عمده‌ای از ربات‌های صنعتی مورد استفاده در کارخانه‌های بزرگ وارداتی بوده‌اند، اما در سال‌های اخیر شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی گام‌های بلندی در بومی‌سازی این تکنولوژی برداشته‌اند. برای مثال، در سال ۱۴۰۱ شمسی (۲۰۲2 میلادی) شرکت صنعت‌کارای هوشمند پردیس (Scaratech) با حمایت پارک فناوری پردیس موفق به طراحی و ساخت نخستین ربات صنعتی نوع SCARA در ایران شد​. ربات‌های SCARA بازوهای رباتیکی هستند که عمدتاً برای کارهای برداشتن و قرار دادن (Pick and Place) یا مونتاژ با سرعت و دقت بالا به کار می‌روند​. این ربات صنعتی بومی ۴۸ کیلوگرم وزن دارد و می‌تواند تا ۵ کیلوگرم بار را جابه‌جا کند و دقت تکرارپذیری حدود ۰٫۱ میلی‌متر ارائه می‌دهد​. چنین مشخصاتی قابل رقابت با نمونه‌های خارجی است و نشان می‌دهد مهندسان ایرانی به دانش فنی لازم برای ساخت بازوهای رباتیک دست یافته‌اند. مدیر این پروژه تأکید کرده که این ربات با قیمت مناسب و اشغال فضای کم، می‌تواند جایگزین مدل‌های وارداتی شود و بهره‌وری خط تولید را افزایش دهد​.

علاوه بر این، شرکت‌های دانش‌بنیان دیگری نیز پا به عرصه ساخت ربات‌های صنعتی و خودکارسازی کارخانه‌ها گذاشته‌اند. نمونه‌ای از این دستاوردها، ساخت ربات‌های خودران انبار و سیستم‌های حمل و نقل هوشمند در صنعت پست و لجستیک است. سال ۱۴۰۰ یک شرکت ایرانی رباتی طراحی کرد که قادر بود قفسه‌هایی تا وزن ۳۰۰ کیلوگرم را بلند کرده و بسته‌های پستی را به صورت هوشمند بر اساس بارکد و آدرس به مقصد موردنظر منتقل کند. این ربات عملاً کار یک سیستم مرتب‌سازی خودکار را انجام می‌دهد و تمام قطعات آن در داخل تولید شده است. همچنین در سال ۱۴۰۲ خبری منتشر شد مبنی بر این که متخصصان ایرانی یک ربات صنعتی میان‌رده و همه‌کاره ساخته‌اند که قابل استفاده در خطوط تولید صنایع غذایی، دارویی و شیمیایی است​. این ربات با درجه آزادی ۴، شعاع کار ۶۰ سانتی‌متر و قابلیت شخصی‌سازی بر اساس نیاز مشتری، در مدت ۴۵ تا ۶۰ روز قابل تولید است​. چنین محصولاتی نشان‌دهنده فرصت‌های بزرگ در صنعت رباتیک ایران هستند. هرچند سهم ربات‌ها در خطوط تولید ایران هنوز محدود است، حرکت به سمت تولید روبات‌های صنعتی ساخت ایران می‌تواند وابستگی به واردات را کاهش داده و ایران را وارد جمع تولیدکنندگان ربات صنعتی کند.

ربات‌های آموزشی و مسابقه‌ای

یکی از مهم‌ترین پایه‌های رشد صنعت رباتیک، فعالیت‌های آموزشی و مسابقات دانش‌آموزی و دانشجویی است. خوشبختانه در ایران فرهنگ‌سازی خوبی در این زمینه صورت گرفته است. در دو دهه اخیر، حضور تیم‌های ایرانی در مسابقات جهانی دانش‌آموزی مانند RoboCup Junior و RobotChallenge پررنگ بوده و جوایز متعددی کسب شده است. همان‌طور که اشاره شد، تیم ایران در RobotChallenge 2024 پکن نایب‌قهرمان شد​، و سال قبل‌تر نیز در همین مسابقات رتبه دوم را بدست آورده بود​. در مسابقات المپیاد جهانی رباتیک (WRO) نیز دانش‌آموزان ایرانی حضور موفقی داشته‌اند. علاوه بر مسابقات خارجی، جشنواره‌ها و لیگ‌های رباتیک داخلی بسیاری برای رده‌های سنی مختلف برگزار می‌شود. برای مثال، لیگ رباتیک دانش‌آموزی فرزانگان یا مسابقات روباتیکس دانشگاه شریف هر سال صدها شرکت‌کننده را گردهم می‌آورد. شرکت‌های ایرانی نظیر روباتیکس ایران و فرادرس نیز بسته‌های آموزشی رباتیک و کیت‌های ساده برای دانش‌آموزان عرضه می‌کنند تا مفاهیم الکترونیک و برنامه‌نویسی را به زبان ساده آموزش دهند. نتیجه این فعالیت‌ها، تربیت نسلی از علاقه‌مندان به رباتیک است که برخی در سنین کم اختراعات جالبی داشته‌اند. نمونه‌هایی مانند ساخت بازوی رباتیک ساده برای افراد معلول توسط یک نوجوان و یا طراحی ربات نقاش توسط یک دانش‌آموز دبیرستانی، نشان می‌دهد چگونه بذر خلاقیت در سنین پایین می‌تواند به شکوفایی فناوری در سال‌های بعد منجر شود. ربات‌های آموزشی ایرانی اگرچه پیچیدگی کمتری نسبت به نمونه‌های صنعتی دارند، اما نقش مهمی در گسترش سواد رباتیک و شناسایی استعدادها بازی می‌کنند. به عبارتی، هر ربات ساده‌ای که در کلاس درس ساخته می‌شود، ممکن است جرقه‌ای برای خلق یک ربات پیشرفته در آینده باشد.

ربات‌های انسان‌نما و پژوهشی

در نهایت به شاخص‌ترین نوع ربات‌های ایرانی یعنی ربات‌های انسان‌نما می‌رسیم. ربات انسان‌نما به دلیل شباهت به ساختار بدن انسان و پیچیدگی فنی بالا، در جهان به عنوان اوج فناوری رباتیک در نظر گرفته می‌شود. ایران با پروژه سورنا نشان داد که در این مسیر حرفی برای گفتن دارد. سورنا ۴ که جدیدترین نسل این سری است، یک ربات انسان‌نمای قد بلند (۱٫۷ متر ارتفاع و ۶۸ کیلوگرم وزن) است که قابلیت راه رفتن روی سطوح ناهموار، بالا و پایین رفتن از پله‌های کوتاه، بلند کردن اشیاء و تعامل صوتی با انسان را دارد. این ربات توسط تیمی ۵۰ نفره به سرپرستی دکتر یوsefیکوما در مرکز سیستم‌ها و فناوری‌های پیشرفته دانشگاه تهران توسعه یافته و حدود ۴ سال صرف ساخت آن شده است​. سورنا ۴ بهبودهای چشمگیری نسبت به نسل قبلی خود داشته است؛ سرعت راه‌رفتن آن به ۰٫۷ کیلومتر بر ساعت افزایش یافته (بیش از دو برابر سورنا ۳)، و به لطف استفاده از سنسورهای نیرو در کف پا و کنترل مداوم تعادل، می‌تواند بدون افتادن گام بردارد​.

از نظر هوشمندی نیز این ربات یک پلتفرم پیشرفته محسوب می‌شود. سورنا ۴ مجهز به دوربین‌های تشخیص عمق، میکروفن و ده‌ها حسگر دیگر است که به آن امکان بینایی ماشین و شنیداری ماشین می‌دهند. به گفته پژوهشگران، سورنا ۴ توانایی تشخیص و شمارش چهره‌ها، تشخیص اشیاء و موقعیت آنها، تشخیص حرکات بدن انسان، تشخیص فعالیت‌های اطراف و همچنین تشخیص گفتار و تبدیل متن به گفتار را داراست. ترکیب این قابلیت‌ها با سامانه برنامه‌ریزی حرکت بدن، به سورنا اجازه می‌دهد تا کارهایی مانند تقلید حرکات یک فرد، دنبال‌کردن چهره و گرفتن شیء را انجام دهد​. برای مثال، در ویدیوی رونمایی از سورنا ۴ نمایش داده شد که این ربات توانست ژست یک فرد را تقلید کند، یک بطری آب را از روی میز بردارد و نام خود (“سورنا”) را با ماژیک روی تخته بنویسد​. حتی در بخش دیگری از این نمایش، سورنا ۴ به همراه چند نفر از توسعه‌دهندگان خود اقدام به گرفتن عکس سلفی گروهی کرد​ که نشان‌دهنده برنامه‌ریزی تیم برای تعامل هرچه بیشتر این ربات با انسان‌ها بود.

سورنا ۴ در محافل بین‌المللی نیز بازتاب داشت و در سال ۲۰۲۰ سایت IEEE Spectrum (وابسته به انجمن مهندسان برق و الکترونیک) گزارشی مفصل از آن منتشر کرد​. کارشناسان IEEE سورنا را از نظر طراحی کلی هم‌تراز ربات‌های انسان‌نمای مشهور مانند Asimo (ساخته هوندا)، Talos (ساخته PAL Robotics)، Hubo (ساخته KAIST کره‌جنوبی) و Walker (ساخته UBTECH چین) دانستند، هرچند اشاره کردند که آن ربات‌ها طی سال‌های گذشته قابلیت‌های پیشرفته‌تری را به نمایش گذاشته‌اند​. به عبارت دیگر، سورنا ۴ گامی بزرگ برای ایران بوده اما فاصله‌ای که با پیشرفته‌ترین ربات‌های جهان دارد نیز قابل توجه است؛ رباتی مانند اطلس (Atlas) محصول بوستون داینامیکس می‌تواند دویدن، پریدن و پشتک‌زدن را با چابکی شگفت‌آوری انجام دهد، در حالی که سورنا هنوز به آن سطح از چالاکی نرسیده است​. البته هدف سازندگان سورنا تاکنون بیشتر تحقیقاتی و آموزشی بوده و اعلام کرده‌اند که قصد دارند با رقابتی کردن این ربات در چالش‌های بین‌المللی و یافتن کاربردهای واقعی، آن را به سمت محصولی کاربردی سوق دهند​.

به جز سورنا، ربات انسان‌نمای دیگری در ایران ساخته شده که ابعاد کوچکتری دارد و برای آموزش کودکان طراحی شده است. این ربات که سورنا مینی نام گرفته، در سال ۲۰۱۷ معرفی شد و اندازه آن حدود زانوی یک انسان بالغ است​. سورنا مینی می‌تواند حرکات ساده انجام دهد و اشیاء سبک را جابه‌جا کند و هدف از ساخت آن ترویج علوم رباتیک در میان دانش‌آموزان عنوان شده است​. وجود چنین پلتفرم‌های کوچک آموزشی به موازات پروژه‌های بزرگتری مثل سورنا، نشان می‌دهد که ایران به جنبه‌های مختلف توسعه رباتیک – از پژوهش‌های بلندپروازانه گرفته تا آموزش و ترویج عمومی – توجه دارد.

در کنار ربات‌های انسان‌نما، ایران در حوزه ربات‌های پزشکی پیشرفته نیز قدم‌های مهمی برداشته است که در بخش «آینده ربات‌های ایرانی» بیشتر به آن خواهیم پرداخت.

چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌ روی صنعت رباتیک ایران

صنعت رباتیک در ایران با وجود تمامی پیشرفت‌ها، همچنان با چالش‌های جدی روبروست. شناخت این چالش‌ها در کنار بهره‌گیری از فرصت‌های موجود، کلید ارتقای جایگاه ربات‌های ایرانی در آینده است.

از مهم‌ترین چالش‌ها، محدودیت‌های مالی و زیرساختی است. توسعه ربات‌های پیشرفته – چه صنعتی و چه انسان‌نما – نیازمند سرمایه‌گذاری قابل توجه، تجهیزات تخصصی و دسترسی به قطعات پیشرفته است. بسیاری از سنسورها، پردازنده‌ها و محرک‌های دقیق در دنیا توسط شرکت‌های محدودی تولید می‌شوند و تأمین آنها به دلیل تحریم‌ها یا هزینه بالا برای تیم‌های ایرانی دشوار بوده است. برای مثال، موتورهای گشتاور بالا و سبک‌وزنی که در مفاصل ربات‌های انسان‌نما استفاده می‌شود، به سختی در داخل تولید می‌شوند و وابسته به واردات هستند. هرچند برخی شرکت‌های دانش‌بنیان شروع به طراحی و ساخت این موتورها کرده‌اند، رسیدن به کیفیت رقابتی زمان‌بر است. مشکل دیگر، تامین بودجه مستمر برای پروژه‌های رباتیک است؛ بسیاری از طرح‌های دانشگاهی با بودجه‌های پژوهشی دولتی آغاز می‌شوند اما برای تجاری‌سازی و تولید انبوه نیاز به حمایت صنایع و سرمایه‌گذاران خصوصی دارند. متأسفانه ارتباط صنعت و دانشگاه در ایران به اندازه کافی قوی نیست و این باعث می‌شود طرح‌های رباتیک پس از مرحله نمونه‌سازی اولیه، به محصول نهایی راه پیدا نکنند.

چالش مهم بعدی نگهداشت و جذب نیروی انسانی متخصص است. ایران دارای نیروی جوان و تحصیل‌کرده فراوانی در رشته‌های مهندسی برق، کامپیوتر و مکانیک است که پایه‌های دانش رباتیک را تشکیل می‌دهند. اما پدیده فرار مغزها یا مهاجرت نخبگان، در حوزه رباتیک نیز تاثیرگذار بوده است. بسیاری از برندگان المپیادها و نخبه‌های دانشگاهی در سال‌های گذشته برای ادامه تحصیل یا کار به خارج رفته‌اند و دانش خود را در کشورهای پیشرفته به کار گرفته‌اند. ایجاد مشوق‌های کافی برای ماندن این استعدادها و فراهم کردن محیط پژوهشی و شغلی مناسب برای آنها در داخل، از چالش‌های اساسی است. در عین حال، باید از فرصت وجود همین نیروی انسانی ماهر نهایت استفاده را برد. یکی از فرصت‌ها، گسترش شرکت‌های دانش‌بنیان رباتیکی است که توسط فارغ‌التحصیلان جوان تاسیس می‌شوند. در سال‌های اخیر با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، صدها شرکت استارتاپی در حوزه‌هایی مانند ربات‌های زیرآبی، پهپادها، ربات‌های پزشکی و صنعتی شکل گرفته که می‌توانند موتور محرک صنعت رباتیک کشور باشند. سیاست‌هایی مانند اعطای وام کم‌بهره، ایجاد مراکز رشد و پارک‌های فناوری (مانند پارک فناوری پردیس) و تسهیل فضای کسب‌وکار می‌تواند این شرکت‌ها را تقویت کند.

یکی دیگر از چالش‌ها، محدودیت بازار و تقاضای صنعتی برای ربات‌های تولید داخل است. صنایع بزرگ ایران شاید هنوز اعتماد یا آگاهی کافی نسبت به توانمندی محصولات رباتیک داخلی پیدا نکرده‌اند و ترجیح می‌دهند از برندهای مطرح خارجی استفاده کنند. تغییر این رویکرد نیازمند فرهنگ‌سازی و اثبات کارآمدی ربات‌های ایرانی در عمل است. مثلا اگر خط تولیدی به کمک یک ربات ساخت ایران به بهره‌وری بالاتر و کاهش هزینه برسد، سایر صنایع نیز ترغیب خواهند شد که به راه‌حل‌های بومی روی آورند. خوشبختانه در حوزه‌هایی مثل پزشکی، برخی محصولات رباتیک ایرانی آنقدر موفق بوده‌اند که حتی به خارج از کشور صادر شده‌اند. برای مثال ربات جراح سینا که در ادامه بیشتر معرفی می‌شود، نه تنها در داخل عملکرد خود را اثبات کرده بلکه به بیمارستان‌های خارجی نیز راه یافته و تحسین جراحان را برانگیخته است. هر موفقیت این‌چنینی می‌تواند اعتماد بازار داخلی را به فناوری بومی جلب کند.

فرصت مهم دیگر، همگرایی رباتیک با سایر حوزه‌های فناوری است. ایران در زمینه‌هایی مانند هوش مصنوعی، فناوری اطلاعات و حتی نانوتکنولوژی دارای ظرفیت‌های خوبی است. ترکیب این حوزه‌ها با رباتیک می‌تواند منجر به توسعه محصولات نوآورانه شود. به عنوان نمونه، مراکز تحقیقاتی کشور روی ساخت ربات‌های توان‌بخشی مشغول به کارند که از ترکیب دانش مکانیک، پزشکی و الکترونیک بهره می‌برند؛ مانند اسکلت‌های بیرونی رباتیک برای کمک به راه رفتن معلولان. یا در صنعت نفت، بهره‌گیری از ربات‌های خودمختار برای بازرسی خطوط لوله (ترکیب رباتیک و هوش مصنوعی) می‌تواند بسیار مفید باشد. برخورداری از منابع انسانی تحصیل‌کرده در رشته‌های گوناگون، یک فرصت طلایی است که کشورهای معدودی در منطقه از آن بهره‌مندند. برگزاری رویدادهای میان‌رشته‌ای، ایجاد آزمایشگاه‌های مشترک و حمایت از پروژه‌های تلفیقی، می‌تواند این فرصت را بالفعل کند.

آینده ربات‌های ایرانی با نگاهی به هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء و یادگیری ماشین

آینده رباتیک در ایران – همانند جهان – به شدت تحت تأثیر پیشرفت‌های هوش مصنوعی (AI)، یادگیری ماشین و اینترنت اشیاء (IoT) خواهد بود. این فناوری‌های نوین به ربات‌ها امکان می‌دهند هوشمندتر، متصل‌تر و کارآمدتر شوند و مرزهای توانایی آنها را گسترش دهند. برای آن‌که ربات ایرانی در سال‌های آینده رقابتی و کارآمد باشد، باید به این روندهای جهانی تجهیز شود.

هوش مصنوعی و یادگیری ماشین: کلید خودمختاری در ربات‌ها

یکی از حوزه‌های کلیدی، هوش مصنوعی و یادگیری ماشین است. با بهره‌گیری از الگوریتم‌های AI، ربات‌ها می‌توانند فراتر از برنامه‌ریزی از پیش تعیین‌شده عمل کنند و از تجربه‌های گذشته بیاموزند.

• تصمیم‌گیری در لحظه: در سال ۲۰۲۵، ربات‌های مجهز به هوش مصنوعی قادر به تفسیر پیشرفته داده‌ها، تصمیم‌گیری در زمان واقعی و حتی انجام تعمیرات پیشگیرانه روی خود خواهند بود.

• کاربردهای عملی در ایران: مثلاً یک ربات بازرسی خطوط لوله نفت می‌تواند با یادگیری ماشین، الگوی خوردگی یا نشتی را در هزاران عکس تشخیص دهد یا ربات‌های اجتماعی قادر به درک حالات چهره و کلام افراد سالمند خواهند بود.

اینترنت اشیاء (IoT): پیوند ربات‌ها با یکدیگر و با فضای ابری

اینترنت اشیاء (IoT) نقش پررنگی در آینده ربات‌ها دارد و امکان اتصال ربات‌ها به اینترنت و به یکدیگر را فراهم می‌کند.

• اینترنت چیزهای رباتیکی (IoRT): ربات‌ها می‌توانند داده‌های خود را به سرویس‌های ابری بفرستند، از آنها اطلاعات بگیرند و به صورت هماهنگ عمل کنند.

• کاربردهای صنعتی و امدادی: در کارخانه‌های هوشمند، ربات‌های جوشکار و مونتاژ به یک شبکه متصل‌اند و سیستم مدیریت مرکزی، لحظه به لحظه وضعیت آنها را پایش می‌کند. همچنین ربات‌های امدادگر با اتصال به هم می‌توانند نقشه جامعی از مناطق آسیب‌دیده (مثلاً در حوادث طبیعی) ترسیم کنند.

یادگیری ماشین و بینایی کامپیوتری: جهش در تشخیص و تعامل

یادگیری ماشین به ربات‌ها امکان می‌دهد از داده‌های گذشته درس بگیرند؛ بینایی کامپیوتری نیز نقش محوری در توانایی ربات‌ها برای تشخیص محیط دارد.

• پیشرفت در ربات انسان‌نما: سورنا ۴ از AI برای تشخیص چهره و اشیاء استفاده می‌کند؛ این قابلیت نتیجه‌ استفاده از الگوریتم‌های یادگیری عمیق است.

• کاربردهای کشاورزی و صنعتی: ربات کشاورز با پردازش تصاویر می‌تواند علائم بیماری گیاهان یا رسیدگی میوه‌ها را تشخیص دهد و تنها در نقاط لازم سم‌پاشی کند. چنین پروژه‌هایی در کشورهای پیشرفته در جریان است و ایران نیز می‌تواند با تکیه بر متخصصان هوش مصنوعی خود وارد این عرصه شود.

نقش بزرگ‌داده (Big Data) و رایانش ابری (Cloud) در آینده رباتیک

ربات‌های متصل، حجم عظیمی از داده‌ها را تولید و مصرف می‌کنند. مدیریت این داده‌ها و استخراج دانش از آنها نیازمند سامانه‌های ابری قدرتمند است.

• خودروهای خودران و داده‌های بزرگ: یک خودرو خودران در هر ثانیه گیگابایت‌ها داده از حسگرهای لیدار و دوربین دریافت می‌کند و برای پردازش آن به زیرساخت ابری نیاز دارد.

• اهمیت سرمایه‌گذاری داخلی: ایجاد مراکز داده و پلتفرم‌های ابری بومی در ایران می‌تواند به خودکفایی در این زمینه کمک کند و امنیت داده‌های ربات‌ها را تضمین نماید.

نقشه راه ملی و زیرساخت‌های پیشرفته

حرکت به سوی آینده‌ای که در آن ربات‌های ایرانی از AI و IoT بهره‌مند باشند، نیازمند یک نقشه راه ملی است.

• پارک هوش مصنوعی ایران: به گفته معاونت علمی و فناوری، نخستین پارک هوش مصنوعی ایران ظرف دو سال آینده در تهران راه‌اندازی خواهد شد. این پارک خدماتی عملی در حوزه AI از جمله IoT ارائه می‌کند.

• حمایت از پژوهشگران و شرکت‌ها: استقرار زیرساخت پردازشی ملی در این پارک، می‌تواند فرصت توسعه الگوریتم‌های پیشرفته و محصولاتی رقابتی برای شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی فراهم کند.

نگاهی به ربات‌های پیشرفته جهان: شرکت Unitree Robotics و مقایسه با ربات‌های ایرانی

برای درک بهتر جایگاه فعلی ربات‌های ایرانی در مقیاس جهانی، بد نیست یکی از شرکت‌های موفق دنیا در زمینه رباتیک را بررسی کنیم و فناوری آن را با دستاوردهای داخلی مقایسه نماییم. در این زمینه، شرکت Unitree Robotics یک نمونه برجسته است. یونیتری روبوتیکس یک شرکت چینی نوپا (تأسیس ۲۰۱۶) است که تخصص آن ساخت ربات‌های چهارپای پیشرفته می‌باشد​. این شرکت در مدت کوتاهی طیف متنوعی از ربات‌های سگ‌نما – از مدل‌های کوچک مصرفی گرفته تا مدل‌های بزرگ صنعتی – را به بازار عرضه کرده و به رقیبی برای شرکت‌های آمریکایی و اروپایی تبدیل شده است​. محصولات یونیتری از آن جهت قابل توجه‌اند که تلفیقی از چالاکی مکانیکی، هوش مصنوعی عملیاتی و قیمت نسبتاً مناسب را ارائه می‌کنند؛ ترکیبی که باعث شده حتی دانشگاه‌ها و آزمایشگاه‌های معتبر دنیا نیز از ربات‌های این شرکت استفاده کنند.

یکی از محصولات مشهور Unitree، ربات چهارپای Go1 است. این ربات اندازه‌ای در حد یک سگ متوسط (حدود ۱۲ کیلوگرم وزن) دارد و با باتری کار می‌کند. Go1 قادر است با سرعتی نزدیک به ۴٫۷ متر بر ثانیه بدود (معادل ۱۷ کیلومتر بر ساعت)​. این سرعت برای یک ربات چهارپا در این ابعاد بسیار چشمگیر بوده و آن را به سریع‌ترین ربات هم‌رده خود تبدیل کرده است. یونیتری در طراحی Go1 از یک ویژگی جالب به نام سامانه دنبال‌روی جانبی هوشمند بهره برده که به ربات اجازه می‌دهد مانند یک حیوان خانگی، کنار صاحب خود حرکت کند​. کافی است کاربر یک حسگر کوچک همراه داشته باشد تا ربات بی‌نیاز از کنترل مداوم، او را دنبال نماید. همچنین Go1 مجهز به مجموعه حسگری پیشرفته‌ای است که شرکت سازنده آن را ابر سامانه حسی (SSS) نامیده است​. این شامل دوربین‌های عمق‌سنج، حسگرهای التراسونیک (فراصوت) و واحد پردازشی قدرتمندی است که به ربات دید ۳۶۰ درجه و ادراک محیط اطراف را می‌دهد. Go1 می‌تواند موانع را شناسایی کرده و مسیر خود را در محیط‌های پیچیده تنظیم کند. نکته مهم دیگر قیمت این ربات است که در نسخه پایه حدود ۲۷۰۰ دلار اعلام شده​. چنین قیمتی، Go1 را به نخستین ربات چهارپای مصرفی در جهان تبدیل کرده که افراد عادی یا شرکت‌های کوچک هم امکان تهیه آن را دارند​. این دقیقا همان جهشی است که در صنعت تلفن همراه پس از عرضه گوشی‌های هوشمند ارزان‌قیمت چینی رخ داد و بازار را متحول کرد.

محصول شاخص دیگر یونیتری، ربات چهارپای بزرگ B1 است. یونیتری B1 در سال ۲۰۲۱ معرفی شد و یک ربات سنگین‌وزن در کلاس صنعتی به حساب می‌آید. این ربات حدود ۵۰ کیلوگرم وزن دارد و می‌تواند تا ۸۰ کیلوگرم بار را روی پشت خود حمل کند. B1 برای کار در محیط‌های بیرونی و شرایط سخت طراحی شده است و استاندارد مقاومت IP67 را داراست، به این معنی که در برابر گردوغبار کاملاً مقاوم و در برابر آب نیز تا حد زیادی نفوذناپذیر است​. حتی نسخه ویژه‌ای با IP68 (مقاومت در غوطه‌وری طولانی‌مدت در آب) نیز به صورت سفارشی قابل ارائه است. این ربات به اتصالات نسل پنجم (5G) و سامانه موقعیت‌یاب ماهواره‌ای (GNSS) مجهز شده تا بتواند در فواصل دور و بدون حضور نزدیک انسان‌ها، مأموریت انجام دهد​. یکی از ویژگی‌های متمایز B1 توان عملیاتی در هر شرایط جوی است. به گزارش یک بررسی تخصصی، این ربات می‌تواند روی انواع زمین – از شن و ماسه گرفته تا جاده سنگلاخی یا توده‌های آوار – به طور پایدار حرکت کند و موانع متنوعی را پشت سر بگذارد​. قابلیت خودران پیشرفته و بینایی ماشین باعث شده B1 گزینه‌ای جذاب برای کاربردهایی نظیر گشت‌زنی امنیتی، نقشه‌برداری سه‌بعدی از محیط‌های دشوار، حمل تجهیزات در معادن و عملیات جستجو‌و‌نجات باشد​. هر چهار پای B1 دارای موتورهای سرووی پرقدرت با گشتاور تا ۲۱۰ نیوتن‌متر هستند و به ربات اجازه می‌دهند حرکات دینامیکی پیچیده انجام دهد. به طوری که طبق اعلام سازنده، B1 قادر است از پله‌هایی به ارتفاع ۲۰ سانتیمتر بالا رود و حتی جهش و حرکت‌های ناگهانی را بدون برهم‌خوردن تعادل انجام دهد​. البته سرعت آن به دلیل تمرکز بر قدرت، حدود ۱٫۲ متر بر ثانیه (۴٫۳ کیلومتر بر ساعت) است که برای یک ربات ۵۰ کیلویی مناسب به نظر می‌رسد.

اکنون این پرسش پیش می‌آید که فناوری رباتیک ایران در مقایسه با چنین نمونه‌های پیشرفته جهانی چه جایگاهی دارد؟ بدون شک، محصولاتی مانند سورنا ۴ یا ربات‌های ساخته‌شده در ایران، در دسته‌بندی و کاربری متفاوتی نسبت به ربات‌های Unitree قرار می‌گیرند. سورنا یک ربات انسان‌نما با کاربرد پژوهشی/نمایشی است، در حالی که Go1 و B1 ربات‌های چهارپای کاربردی (یکی مصرفی و دیگری صنعتی) هستند. با این وجود، مقایسه قابلیت‌ها و روند توسعه آنها خالی از لطف نیست. اولین تفاوت ملموس، جهت‌گیری تجاری است. شرکت Unitree از ابتدا با هدف تولید انبوه و فروش گسترده شکل گرفت؛ به همین خاطر روی هزینه تمام‌شده و بازاریابی تمرکز ویژه‌ای داشته و توانسته اولین ربات‌های چهارپای ارزان جهان را عرضه کند. در مقابل، پروژه‌های ایرانی عمدتاً در محیط دانشگاهی رشد کرده‌اند و نگاه تجاری به آنها ضعیف‌تر بوده است. مثلاً سورنا ۴ به عنوان یک پروژه ملی، بیش از هرچیز ویترینی برای نمایش توان علمی کشور است و هنوز وارد فاز تجاری نشده است. این امر البته برای بسیاری از کشورهای دیگر هم صادق است؛ به جز چند شرکت محدود مانند Boston Dynamics یا Unitree، اغلب ربات‌های پیشرفته دنیا در آزمایشگاه‌ها هستند و مستقیماً فروخته نمی‌شوند. اما فاصله در اینجاست که ایران هنوز صاحب یک شرکت خصوصی پیشرو در رباتیک پیشرفته نیست که بتواند محصولاتی در کلاس جهانی تولید کند. در حالی که چین طی یک دهه اخیر چندین شرکت طراز اول در این حوزه پدید آورده (علاوه بر Unitree می‌توان به DJI در پهپادها یا UBTECH در ربات‌های انسان‌نما اشاره کرد).

از نظر فنی نیز مقایسه‌ها قابل توجه است. ربات سورنا ۴ همان‌طور که اشاره شد توانایی راه‌رفتن با سرعت ۰٫۷ کیلومتر بر ساعت را دارد​، در حالی که ربات چهارپای Unitree Go1 می‌تواند با سرعتی حدود ۲۰ برابر بیشتر بدود. البته ماهیت حرکت روی دو پا با چهار پا متفاوت است و حفظ تعادل ربات دوپا سخت‌تر می‌باشد. با این حال، ربات انسان‌نمای Atlas (محصول Boston Dynamics) نشان داده که یک ربات دوپای فوق‌پیشرفته هم می‌تواند دویدن و پرش را انجام دهد. بنابراین انتظار می‌رود در نسل‌های آتی سورنا، سرعت و چابکی نیز بیشتر شود. از منظر ادراک و هوش مصنوعی، سورنا ۴ مجموعه مناسبی از قابلیت‌های بینایی و شنیداری دارد​، اما هنوز کاملاً خودمختار نیست و بسیاری از عملکردهایش از پیش برنامه‌ریزی شده‌اند. در سوی دیگر، ربات‌های Unitree به ویژه مدل B1، با ترکیب سنسورها و پردازنده‌های خود می‌توانند بدون کنترل لحظه‌به‌لحظه انسان در محیط حرکت کنند و تا حد خوبی تصمیم‌گیری خودکار داشته باشند.

یک تفاوت دیگر در کاربری‌ها است. ایران تمرکز خود را تاکنون بیشتر بر ربات‌های علمی و خاص گذاشته است (مانند ربات‌های فوتبالیست، امدادگر برای مسابقات، انسان‌نما و…)، در حالی که جهت‌گیری جهانی صنعت رباتیک به سمت کاربردهای عملی در کسب‌وکارهاست. برای مثال، یونیتری Go1 حتی به عنوان همراه بازاریاب در فروشگاه‌ها و یا راهنمای موزه‌ها استفاده شده است. آیا ایران می‌تواند رباتی بسازد که مثلاً در یک مجتمع تجاری راهنما باشد یا در یک انبار بزرگ وظیفه جابجایی کالا را بر عهده بگیرد؟ پاسخ این سوال مثبت است، به شرط آنکه سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی درستی صورت گیرد. زیرساخت علمی و نیروی متخصص برای این کار وجود دارد و حتی طرح‌های مفهومی و نمونه‌های اولیه‌ای هم توسط برخی شرکت‌های داخلی ساخته شده است (مثلاً یک ربات انباردار خودکار که پیش‌تر ذکر شد). آنچه لازم است، گذر از فاز تحقیقاتی به فاز مهندسی محصول و سپس بازاریابی است.

در مجموع، مقایسه با شرکت‌هایی مانند Unitree نشان می‌دهد که ایران برای رسیدن به مرز فناوری رباتیک باید دو مسیر را موازی طی کند: نخست تقویت پژوهش‌های بلندپروازانه (مانند ادامه پروژه سورنا و پروژه‌های مشابه در دانشگاه‌ها) و دوم ایجاد کسب‌وکارهای نوآور که بتوانند خروجی پژوهش‌ها را به محصولاتی باکیفیت و رقابتی تبدیل کنند. تجربه چین و سایر کشورها ثابت کرده که داشتن شرکت‌های قوی در عرصه رباتیک بدون ارتباط نزدیک با دانشگاه و بالعکس، ممکن نیست. بنابراین الگویی که ایران می‌تواند دنبال کند، تشکیل ائتلاف‌های فناورانه بین دانشگاه، صنعت و دولت است تا هر سه در کنار هم اکوسیستم رباتیک را جلو ببرند.

جایگاه ایران در نقشه جهانی رباتیک و راهکارهای ارتقاء

با بررسی آنچه تاکنون گفته شد، می‌توان تصویری کلی از جایگاه ایران در عرصه رباتیک جهانی ترسیم کرد. ایران در برخی زمینه‌ها مانند مسابقات رباتیک علمی و تربیت نیروی انسانی متخصص، عملکرد بسیار خوبی داشته و حتی در مسابقات جهانی جزو مدعیان بوده است. ربات‌های شاخصی نظیر سورنا یا سینا نشان می‌دهند که توان فنی طراحی سیستم‌های پیچیده رباتیکی در داخل کشور موجود است. از سوی دیگر، در زمینه‌هایی مثل به‌کارگیری گسترده ربات‌ها در صنعت یا تجاری‌سازی محصولات رباتیک، ایران هنوز فاصله زیادی با کشورهای پیشرو دارد.

بر اساس شاخص‌هایی مانند تراکم ربات صنعتی، ایران در رتبه‌های پایین جدول جهانی قرار می‌گیرد. گزارش‌های IFR معمولاً نام ۱۵ تا ۲۰ کشور اول را ذکر می‌کنند که عمدتاً شامل کشورهای صنعتی بزرگ و برخی کشورهای آسیایی هستند؛ در این لیست تاکنون نام ایران مشاهده نشده است. این به معنای آن است که تعداد ربات‌های فعال در کارخانه‌های ایران بسیار کم است. برآوردهای غیررسمی حاکی از آن است که تراکم ربات در صنعت ایران شاید کمتر از ۱۰ ربات به ازای ۱۰هزار کارگر باشد، که در قیاس با میانگین جهانی (۱۶۲ ربات) رقم کوچکی است. حتی بسیاری از کشورهای در حال توسعه نیز با برنامه‌ریزی دقیق توانسته‌اند اتوماسیون صنعتی خود را افزایش دهند. برای مثال، چین ظرف فقط چهار سال تراکم ربات‌هایش را دوبرابر کرده و در سال ۲۰۲۳ به ۴۷۰ ربات به ازای ۱۰هزار نفر رسانده است. این نشان می‌دهد کشوری مانند ایران نیز اگر بخواهد در صنعت رقابتی آینده جایگاه داشته باشد، باید استراتژی ملی رباتیک خود را تدوین و اجرا کند.

یکی از گام‌های مهم در این راستا، حمایت هدفمند دولت از توسعه ربات‌های ایرانی است. این حمایت می‌تواند ابعاد گوناگونی داشته باشد: از سرمایه‌گذاری مستقیم در پروژه‌های کلان (مانند همان کاری که در پروژه سورنا انجام شد) گرفته تا ایجاد مشوق برای شرکت‌های خصوصی جهت خرید محصولات رباتیک داخلی. به عنوان مثال، دولت می‌تواند برای کارخانه‌هایی که ربات ایرانی به کار بگیرند، معافیت مالیاتی یا یارانه در نظر بگیرد تا ریسک پذیرش تکنولوژی جدید برایشان کمتر شود. همچنین تقویت زیرساخت‌های تحقیقات کاربردی از وظایف حاکمیت است. ایجاد مراکز آزمون رباتیک، آزمایشگاه‌های استانداردسازی و تدوین مقررات ایمنی برای استفاده از ربات‌ها از جمله اقداماتی است که به رشد صنعت کمک می‌کند. در این زمینه، تشکیل کارگروهی ملی با حضور وزارت‌خانه‌های صنعت، علوم، دفاع و بهداشت (که هر کدام در بخش خود با رباتیک سروکار دارند) می‌تواند سیاست‌های هماهنگ و همه‌جانبه‌ای را به دنبال داشته باشد.

راهکار دیگر، ترویج همکاری‌های بین‌المللی در حوزه رباتیک است. واقعیت آن است که دانش رباتیک یک دانش بین‌رشته‌ای و چندجانبه است که سرعت پیشرفت آن بسیار بالاست. حتی کشورهای توسعه‌یافته نیز برای پیشبرد مرزهای این علم با یکدیگر همکاری می‌کنند؛ مانند پروژه‌های اروپایی Horizon که طی آن دانشگاه‌ها و شرکت‌های متعددی از کشورهای مختلف روی یک فناوری مشترک کار می‌کنند. ایران می‌تواند با حفظ منافع و ملاحظات خود، در پروژه‌های علمی بین‌المللی مرتبط با رباتیک حضور فعال‌تری داشته باشد. شرکت در کنفرانس‌های معتبر، انتشار مقالات مشترک و دعوت از دانشمندان طراز اول دنیا به رویدادهای داخلی، باعث تبادل دانش و تجربه می‌شود. برای نمونه، در کنفرانس بین‌المللی رباتیک و اتوماسیون (ICRA) یا همایش ربات‌های خدماتی، پژوهشگران ایرانی می‌توانند ایده‌های خود را مطرح کنند و از آخرین دستاوردهای دیگران باخبر شوند. البته چالش‌هایی مانند تحریم‌های علمی و محدودیت‌های سیاسی بر سر راه این تعاملات هست، اما حرکت در این مسیر در بلندمدت اثرگذار خواهد بود. خوشبختانه برگزاری کنفرانس‌هایی نظیر «هوش مصنوعی و آینده تمدن» در تهران با حضور میهمانان خارجی گام مثبتی در این جهت است که می‌توان آن را به حوزه رباتیک نیز گسترش داد.

علاوه بر سیاست‌های کلان، نقش بخش خصوصی و استارتاپ‌ها نیز در ارتقای رباتیک کشور حیاتی است. تجربه کشورهای موفق نشان داده که رقابت و نوآوری غالباً از دل شرکت‌های کوچک و چابک بیرون می‌آید. لازم است سرمایه‌گذاران بخش خصوصی به حوزه رباتیک به چشم یک فرصت آینده‌دار نگاه کنند. حضور شرکت‌های دانش‌بنیان رباتیکی در بازار سرمایه (مثلاً ورود به بورس یا جذب سرمایه جسورانه) می‌تواند خون تازه‌ای در رگ‌های این صنعت جاری کند. از سوی دیگر، ارتباط صنایع سنتی با استارتاپ‌های رباتیک باید تقویت شود. صنایع نفت، گاز، پتروشیمی، خودروسازی و معدن ایران هر کدام چالش‌هایی دارند که راه‌حل رباتیک می‌تواند برای آنها بسیار مفید باشد – از بازرسی خطوط لوله گرفته تا رنگ‌پاشی خودکار خودرو و حفاری معادن خطرناک. اگر این صنایع به جای خرید فناوری آماده خارجی، مسائل خود را با شرکت‌های فناور داخلی در میان بگذارند، هم به حل مشکلاتشان کمک می‌شود و هم زمینه رشد برای استارتاپ‌های ایرانی فراهم خواهد شد.

نکته پایانی در این بخش، نقش فرهنگ‌سازی و آموزش عمومی است. باید بپذیریم که ورود ربات‌ها به زندگی کاری و شخصی ما اجتناب‌ناپذیر است. بنابراین بهتر است از هم‌اکنون فرهنگ استفاده صحیح و پذیرفتن ربات به عنوان کمک‌یار انسان در جامعه نهادینه شود. رسانه‌ها می‌توانند با انعکاس اخبار موفقیت‌های رباتیک (مثل افتخارات جهانی تیم‌های ایرانی یا کاربردهای مفید ربات‌ها در کشور) دید مثبتی ایجاد کنند. همچنین نگرانی‌هایی که گاهی در مورد جایگزینی انسان با ربات و بیکاری ناشی از آن مطرح می‌شود، باید با سیاست‌های حمایتی مانند آموزش مهارت‌های جدید به نیروی کار و تأکید بر نقش تکمیلی ربات‌ها در کنار انسان‌ها مدیریت شود.

نتیجه‌گیری

در دنیایی که فناوری با سرعتی سرسام‌آور پیشرفت می‌کند، عقب ماندن یا پیشرفت کردن کشورها تا حد زیادی به میزان توجهشان به علوم نوینی چون رباتیک بستگی دارد. ربات ایرانی امروز دیگر صرفاً یک وسیله تحقیقاتی در آزمایشگاه نیست، بلکه نمادی از توان علمی و فنی کشور و پلی به سوی آینده‌ای پیشرفته‌تر است. ما در این مقاله دیدیم که چگونه از دل دانشگاه‌ها و مسابقات دانشجویی، ایران توانسته ربات‌هایی بسازد که برخی از آنها در صحنه بین‌المللی نیز می‌درخشند – از ربات انسان‌نمای سورنا که نماد پیشرفت فناوری داخلی است، تا ربات جراح سینا که حتی توجه جراحان خارجی را به خود جلب کرده است. تاریخچه رباتیک ایران، هرچند پرفراز و نشیب، نشان‌دهنده استعدادها و تلاش‌های ارزشمندی است که نباید از آنها غافل شد.

اکنون اما زمان آن رسیده که با دیدی واقع‌بینانه و در عین حال امیدوارانه، به آینده بنگریم. چالش‌هایی مانند کمبود سرمایه‌گذاری، تحریم‌های فناوری، ضعف ارتباط صنعت و دانشگاه و مهاجرت نخبگان، موانعی واقعی در مسیر رشد رباتیک کشور هستند. اما در کنار این‌ها، فرصت‌های بزرگی نیز وجود دارد: جمعیت جوان تحصیل‌کرده، تجربه‌های موفق گذشته، بازار داخلی تشنه اتوماسیون و حمایت‌های سیاستی که به تازگی پررنگ‌تر شده‌اند. آینده متعلق به کشورهایی است که به اقتصاد دانش‌بنیان بها دهند و چه صنعتی دانش‌بنیان‌تر از رباتیک که تلفیقی از رشته‌های مختلف علمی است.

برای آن‌که در نقشه جهانی رباتیک، ایران جایگاهی شایسته بیابد، نیاز به عزم ملی و حمایت همه‌جانبه است. حمایت از توسعه ربات‌های ایرانی باید به یک اولویت تبدیل شود؛ به این معنی که چه در سطح تصمیم‌گیری کلان و چه در بدنه صنعت و جامعه، همه نسبت به اهمیت آن آگاه شوند. سرمایه‌گذاری در پژوهش‌های رباتیک و هوش مصنوعی، امروز دیگر یک هزینه صرف نیست بلکه نوعی بیمه آینده برای اقتصاد کشور است. هر رباتی که در ایران توسعه می‌یابد، می‌تواند ده‌ها شغل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کند، بهره‌وری صنایع را بالا ببرد، ایمنی کارگران را تضمین کند و حتی جان انسان‌ها را نجات دهد. پس حمایت از این حوزه در نهایت حمایت از رشد و رفاه ملی است.

در پایان باید تأکید کرد که ربات‌های ایرانی می‌توانند و باید بخشی از زندگی فردای ما باشند. ایرانی که توانسته است ماهواره به فضا بفرستد و انرژی هسته‌ای را بومی کند، قطعاً توان ساخت ربات‌های پیشرفته برای کاربردهای صلح‌آمیز را نیز دارد. رمز موفقیت، همان اتحاد علم و صنعت و استمرار پشتیبانی است. شاید در آینده‌ای نه چندان دور، دیدن ربات‌های ساخت ایران در کارخانه‌ها، بیمارستان‌ها، مزرعه‌ها و حتی خانه‌هایمان امری عادی شود. آن روز ثمره بذری خواهد بود که امروز با حمایت از توسعه ربات‌های ایرانی می‌کاریم. این مسیری است به سوی آینده‌ای که در آن انسان و ربات در کنار هم، ایران را به قله‌های تازه‌ای از پیشرفت و آبادانی خواهند رساند.